Jerozolima

"Jeśli zapomnę cię, Jeruzalem, niech uschnie prawica moja! Niech przylgnie język mój do podniebienia, jeślibym nie pamiętał o tobie, Jeślibym nie wyniósł Jeruzalemu nad największą radość moją! Jerozolimo, nie zapomnę ciebie" (Psalm 137:5-6) słowa psalmu wciąż żywe i aktualne, bo każdy kto choć raz był w Jerozolimie wie, że wycieczki do tego miasta nie można i nie da się zapomnieć. Licząca ponad 4,5 tys. lat Jerozolima (heb. Yerusalaim, arab. Al-Quds), położona w środkowej części historycznej krainy Palestyny, Judei, na wysokości 770 m., to jedyne miejsce na świecie łączące ze sobą tyle kultur! Cel pielgrzymek wyznawców różnych religii, obiekt wypraw krzyżowych rozsławionych m. in. w eposie rycerskim T. Tassa "Jeruzalem Wyzwolona", gród legendarnych królów Dawida i Salomona. Dla chrześcijan to miejsce ukrzyżowania i zmartwychwstania Chrystusa, dla wyznawców islamu - wstąpienia Mahometa do nieba. Miasto pełne historii, tajemnic i słońca. Jerozlima Ziemia Święta określana bywa też jako "Miasto miast", "Święte Miasto", "Miasto Pokoju", "Miasto ośmiu bram", "Miasto trzech religi"itp. Fascynująca historia Jerozolimy oraz nieustannie toczące się spory i konflikty o status i panowanie w Jeruzalem sprawiają, że dzieje miasta należą do najbardziej burzliwych na świecie. Według prawa żydowskiego to stolica Izraela z siedzibami parlamentu Knesset, prezydenta i sądu najwyższego, choć większość państw za stolicę uznaje Tel Awiw. Piękne zabytki, historyczne i legendarne miejsca, szepty modlitw, ludzie klęczący na kolanach - magia, skupienie, zaduma. To wszystko sprawia, że Jerozolima corocznie odwiedzana jest przez tysiące turystów i pielgrzymów, szukających bliskości z Bogiem i tym co boskie.

Historia

      Historia Jerozolimy jest tak bogata, że trudno ją opowiedzieć w paru zdaniach. Ślady pierwszego osadnictwa na tych terenach (na wzgórzu Ofel) pochodzą z epoki miedzi (IV w. p.n.e.). Według żydowskiej tradycji miasto zostało założone przez Sema i Ebera, przodków Abrahama. Relacja biblijna przedstawia Jebuzytów zamieszkujących w Jerozolimie do końca XI wieku p.n.e., kiedy to żydowski król Dawid podbił miasto i założył w nim stolicę Królestwa Izraela (ok.1003r. p.n.e.) Po jego śmierci (ok. 970 p.n.e.) tron objął jego syn Salomon, który wybudował na Górze Moria tzw. Pierwszą Świątynię (Świątynię Salomona), miejsce przechowywania Arki Przymierza. Miasto stało się centrum religijnym, kulturowym, politycznym, gospodarczym i militarnym Izraela. Po śmierci Salomona nastąpił rozłam Królestwa Izraela na dwa odrębne państwa: Izrael i Judę. W 722 p.n.e. Asyryjczycy podbili Królestwo Izraela, do Jerozolimy napłynęły tłumy uchodźców z północy. Około 586 p.n.e. Babilończycy podbili Królestwo Judy i zdobyli Jerozolimę (choć niektórzy badacze datują upadek Jerozolimy na 606 p.n.e.). Następnie miasto zostało podbite przez Greków i Rzymian. W I wieku p.n.e. do władzy w Judei doszedł król Herod Wielki, który zasłynął z rozbudowy i upiększania Jerozolimy. Według Biblii podczas panowania jednego z jego synów, Heroda Antypasa, gdy rzymskim prefektem Judei był Poncjusz Piłat, w Jerozolimie uwięziono Jezusa z Nazaretu, którego następnie ukrzyżowano.

Pokaż cały opis

      Jerozolima kolejno przeszła wojny żydowskie i rzymsko-perskie. W 1072 miasto zdobyli Turcy seldżuccy, a w 1099 Krzyżowcy. W 1095 roku papież Urban II wezwał do krucjaty, mającej na celu wyzwolenie Ziemi Świętej. Armia Krzyżowców zdobyła Jerozolimę w 1099 roku i wymordowała muzułmańskich i żydowskich mieszkańców. Następnie miasto przeżyło panowanie osmańskie i inne podboje.
      Jerozolima nieustannie była celem walk i sporów międzynarodowych, które w dalszym ciągu nie zostały rozstrzygnięte. Pierwsza wojna izraelsko-arabska (1948-1949r.) spowodowała wysiedlenie ludności arabskiej i żydowskiej i podział miasta na dwie części: wschodnia należała do Transjordanii, a zachodnia do Izraela. 30 lipca 1980 izraelski parlament Kneset uchwalił ustawę Podstawowe Prawo Jerozolimy, która uznała zjednoczoną Jerozolimę stolicą Izraela a święte miejsca wszystkich religii za nietykalne. Jednak ONZ i większości państw nie honoruje tego aktu i swoje ambasady lokuje w Tel Awiwie. Pretensje do Wschodniej Jerozolimy mają Palestyńczycy, uznający ją za stolicę ich przyszłego niepodległego państwa. Od 1968r jest siedzibą Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Spór o status Jerozolimy jest jednym z powodów konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Zabytki

      Jerozolima dzieli się na trzy części: zabytkowe Stare Miasto, Wschodnią Jerozolimę oraz dynamicznie rozrastające się wokół nich Nowe Miasto.
      Stare Miasto Jerozolimy otoczone murami z białego piaskowca i z ośmioma bramami wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Tworzą je cztery dzielnice - chrześcijańska, muzułmańska, żydowska i ormiańska. To tu znajdują się najważniejsze zabytki Ziemi Świętej, do których co roku przyjeżdżają tłumy pielgrzymów i turystów. Wczasy w Jerozolimie gwarantują szereg atrakcji.
      Zwiedzanie Jerozolimy zaczyna się od bram prowadzących do Starego Miasta. Każda z nich posiada co najmniej trzy nazwy: arabską, hebrajską i angielską. Najstarsza a zarazem najbardziej zatłoczona i najpiękniejsza, to Brama Damasceńska (arb. Bab al-Amud tzn. Brama Kolumny, heb. Sza'ar Szechem), którą dawniej wjeżdżali do miasta najważniejsi goście i pielgrzymi. Inne to Brama Herodota (Brama Kwiatów), Brama św. Szczepana (Brama Lwów) od której podobno Sulejman rozpoczął odbudowę Jerozolimy, po tym jak przyśniło mu się że rozszarpują go lwy, Brama Jafy (Brama Przyjaciela) z tunelem dla pieszych, Brama Gnjona (Brama Maurów lub Maghrebu), Brama Syjońska (Brama Dawida) i dodana w XIXw. tzw. Brama Nowa.
      Nad miastem góruje Wzgórze Świątynne (dawne wzgórze Moira) z meczetem Al-Aksa i złotą Kopułą Skały, ogromnym meczetem kryjącym nagą skałę, z której prorok Mahomet wyruszył w cudowną podróż do siódmego nieba, aby przynieść Koran. Dla muzułmanów to środek świata. Turyści nie mają wstępu do meczetu, ale mogą obejrzeć piękne niebieskiej mozaiki zdobiące świątynie.
      Na wzgórzu znajduje się również najważniejszy dla wyznawców judaizmu cel pielgrzymki - Ściana Płaczu (hebr. Kotel Ha-ma'aravi, Ściana Zachodnia). Ma ona długości 57m, a jej nazwa nawiązuje do lamentacji odprawianych na wzgórzu Moira. To największą świętością religijną narodu żydowskiego, jedyna pozostałość Świątyni Jerozolimskiej zniszczonej przez Rzymian w 68 r n. e., której murów, jak wierzą wyznawcy judaizmu, nigdy nie opuściła boska obecność. Jest miejscem wznoszenia błagań i próśb do Boga, które spisywane na karteczkach tzw. fituch wciskane są pomiędzy kamienne ściany. Odprawia się tu też obrzęd bar micwy, a w piątki o zachodzie słońca zbiera się tu tłum by świętować szabat.
      Innym symbolem Jerozolimy i jej mieszkańców jest Góra Syjon ("dzieci Syjonu"). Niewiele jednak ma ona wspólnego z Syjonem biblijnym (ten prawdziwy nazywa się obecnie Ha-Ofel i leży w pobliżu stanowiska archeologicznego zwanego Miastem Dawida). Według tory na górze Syjon znajduje się grób Dawida. Dziś jest tam klasztor niemieckich benedyktynów i kościół Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny oraz sala Wieczernika, domniemane miejsce Ostatniej Wieczerzy. Na zachodnim zboczu góry Syjon znajdują się cmentarze różnych wyznań (na katolickim został pochowany m.in. Oskar Schindler i uhonorowani odznaczeniami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata). Zaś na wschodnim zboczu góry widać kościół Św. Piotra "in Gallicantu" (w miejscu piania koguta), stojący w miejscu dawnego domu najwyższego kapłana Kajfasza, w którym przesłuchiwano Jezusa i gdzie Piotr wyprał się swojego Mistrza.
      Góra Oliwna wielokrotnie wspominana w Starym i Nowym Testamencie, dziś jest prawie całkowicie pozbawiona drzewek od których pochodzi jej nazwa (podobno odrosną w dniu Sądu Ostatecznego). Ich wiekowe egzemplarze zachowały się jedynie w Ogrodzie Oliwnym (Getsemani). U podnóża Góry Oliwnej jest Bazylika Agonii (Kościół Wszystkich Narodów) z 12 kopulami symbolizującymi 12 narodów. Na zboczach znajduje się Grób Marii Panny i cerkiew Marii Magdaleny oraz Kościół Dominus Flevit ("Pan zapłakał"), gdzie jak głosi Ewangelia wdł. św. Łukasza, Jezus zapłakał nad Jerozolimą. Bliżej szczytu mieści się Sanktuarium Paret Noster z klasztorem francuskich karmelitanek, w którym Jezus nauczył apostołów modlitwy "Ojcze Nasz". Ściany świątyni wyłożone są ceramicznymi kaflami z tekstem tej modlitwy w ponad 60 językach (polską tablicę ufundowała 8 Brygada Strzelców Karpackich). Na szczycie Góry Oliwnej stoi rosyjska cerkiew i Kopuła Wniebowstąpienia, która służyła muzułmanom jako meczet.
      Atrakcją turystyczną jest również dzielnica Mea Shearim zamieszkała przez ortodoksyjnych Żydów z domami zbudowanymi z żółtego kamienia.

Pielgrzymka

      W Jerozolimie pełno jest świętych miejsc i budowli o znaczeniu symbolicznym, opisanych w Testamencie i Koranie. Pielgrzymi różnych wyznań na swojej trasie mają kilka bardzo ważnych postojów. Oprócz wcześniej wspomnianych jednym z ważniejszych punktów jest Droga Krzyżowa (Via Dolorosa), którą szedł Jezus na Golgotę. Jej współczesną trasę wytyczono pod koniec XVIII w. Stacje Męki Pańskiej umiejscowione są wzdłuż bazarowej części arabskiej dzielnicy, wśród labiryntu wąskich uliczek: dwie stacje są przy łuku Ecce Homo, siedem po drodze do Bazyliki Grobu Świętego i pięć w samej bazylice. Stacja 3 i 4 zostały odnowione przez polskich żołnierzy jako wotum, co upamiętnia napis: "Polacy wygnańcy przebudowali kaplicę III stacji Drogi Krzyżowej w Jerozolimie na podziękowanie Panu Bogu za ocalenie i opiekę w czasie II Wojny Światowej 1939-1945". Kolejne stacje znajdują się przy drodze prowadzącej na Golgotę, przy Kaplicy Ukrzyżowania, Kaplicy Grobu Pańskiego, Kaplicy Anioła (jej ołtarz wykonanym jest z kamienia którym zatarasowano grób Jezusa), aż wreszcie przejściem o wysokości 1,33m dociera się do Grobu Chrystusa. Właściwe miejsce pochówku jest bardzo małe, oświetlone świecami, z marmurową płytą przykrywającą skałę, na której złożono ciało Jezusa.
      Nad Grobem Chrystusa, w miejscu dawnych kamieniołomów, w których wykuwano grobowce, stoi olbrzymia Bazylika Grobu Świętego. Jej budowę ukończono w 336r., ale następnie była wielokrotnie niszczona i odbudowywana, co odzwierciedla się w jej dość chaotycznej architekturze. Wielość bazyliki oraz mrok jej wnętrz, oświetlonych jedynie lampami olejowymi, tworzą niezwykle mistyczną atmosferę.
      Z kolei w Świętej Rzece Jordan, gdzie z rąk Jana Jezus przyjął chrzest, dziś pielgrzymki różnych kościołów chrześcijańskich odbywają lub odnawiają chrzest.

Muzea

      Na zachodnich obrzeżach Jerozolimy w pobliżu najważniejszych instytucji państwowych, parlamentu Kneset i Sądu Najwyższego, rozciąga się olbrzymi kompleks Muzeum Izraela (otwarty 1965r.). Największą jego atrakcją jest Sanktuarium Księgi. Nowocześnie zaprojektowany przez A. Bartosa i F. Kieslera budynek w kształcie pokrywy dzbana, kryje starożytne zwoje znalezione w latach 1947-56r w 11 grotach w Kumran nad Morzem Martwym. Do kompleksu należy też pawilon sztuki XX w., pawilon sztuki Izraela, dział etnografii, judaików, bogate zbiory archeologiczne oraz muzeum na świeżym powietrzu tzw. Ogród Sztuki z nowoczesnymi rzeźbami.
      Znane są również: Muzeum Archeologiczne Rockefellera, pierwsze muzeum archeologicznym na Bliskim Wschodzie powstałe w 1938., Dom Ticho z bogatą kolekcję judaików zgromadzoną przez Dr. Avrahama Alberta Ticho, Muzeum Cytadeli Dawida z makietami miasta i kopiami historycznych eksponatów z różnych epok oraz Instytut Sztuki Islamskiej.
      Instytut Yad Vashem, który przyznaje tytuł "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata" z Aleją Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, muzeum ukazującym historię prześladowań i zagłady Żydów, największą biblioteką o holocauście oraz Sanktuarium Dzieci, w którym przez głośnik wyczytywane są nazwiska i wiek wszystkich żydowskich dzieci poległych podczas II wojny światowej (ponad 1,5 miliona!).

Kultura, wydarzenia

      Jerozolima jest obecnie prężnie działającym ośrodkiem kulturalnym. Praktycznie w każdym miesiącu odbywają się różne wydarzenia kulturalne, festiwale poezji, sztuki, ksiązki itp. Wśród nich najbardziej znane to coroczny Festiwal Izraelski (maj-czerwiec), Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Festiwal Filmów Żydowskich i Festiwal Teatrów Lalek (sierpień). W maju przypada również świętowany przez 3 dni Dzień Jerozolimy.

Pogoda

      Jerozolima leży w strefie klimatu śródziemnomorskiego z gorącymi i suchymi latami oraz chłodnymi i deszczowymi zimami (z możliwymi opadami śniegu!). Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ok. 8°C. Najbardziej upalnymi miesiącami są lipiec i sierpień, ze średnią temperaturą 23°C. Duże różnice pomiędzy temperaturą dnia i nocy, sprawiają że nawet na wakacyjne wieczory lepiej zaopatrzyć się w ciepły sweter.

Wycieczki

      Po zwiedzaniu zabytkowej Jerozolimy odmianą będzie wycieczka do niezwykle nowoczesnego Tel Awiwu. To właśnie tu 14 maja 1948r. Ben Turion ogłosił powstanie Państwa Izraela. Zgodnie z powiedzeniem "Jerozolima się modli, Hajfa pracuje, Tel Awiw się bawi" można tu znaleźć wszelkie rozrywki mnóstwo klubów, dyskotek i pubów w starej portowej dzielnicy. Szerokie bulwary, elegancje sklepy i kolorowy suk zachęcają do zakupów. Piękna jest też dzielnica Jaffa z gąszczem wąskich uliczek.
      Na północ od Tel Awiwu znajduje się Cezarea, dzisiejsze tzw. Beverly Hills Izraela. W miejscu gdzie odnaleziono grób Poncjusza Piłata, jest teraz stary port - pierwsze sztuczne nabrzeże, najdłuższe w świecie zbudowane przez wizjonera Herodota I Wielkiego w 39-4w. p.n.e. Można zahaczyć o bardzo atrakcyjne interaktywne muzeum pokazujące powstanie i upadek miasta.
      Relaksującą wycieczką będzie wyprawa nad Morze Martwe. Najbardziej zasolony zbiornik wodny na świecie, położony w największej depresji na Ziemi 418m. p.p.m., o zasoleniu 30%, nasycone jest licznymi minerałami wykorzystywanymi leczniczo na całym świecie m. in. jod, brom, potas, magnes itp. Tutejsze powietrze bogate w tlen i mikroelementy, nasycone bromkami, bogate w minerały czarne błoto oraz gorące źródła siarkowe wykorzystuje się do leczenia chorób skóry i stawów, astmy i alergii, zmian łuszczycowych i egzem skórnych. Wprawdzie zapach wody nie zachęca, ale kąpiel w niezwykłych jasnozielono-lazurowych wodach Morza Martwego to niesamowite przeżycie!
      Betlejem, miejscowości narodzin Zbawiciela. Nad miastem góruje Bazylika Narodzenia Pańskiego, jedna z najstarszych chrześcijańskich świątyń wzniesiona w IV w przez cesarza Konstantyna i jego następcę Justyniana, przypominająca zamkniętą murami średniowieczną fortecę. W środku są piękne mozaiki na podłodze, ołtarz i kadzielnice. Sama Grotą Narodzenia, oznaczona napisem "Hic de Virgine Maria Jezus Christus natus Est" ("tutaj narodził się Jezus Chrystus z Marii Dziewicy") jest bardzo skromna. Obok niej znajduje się Grota Żłóbka, w której pasterze oddawali hołd małemu Jezusowi oraz groty świętych oraz Grota Mleczna poświęcona tajemnicy Macierzyństwa Maryi.
      W wolnym czasie warto też zobaczyć inne sąsiednie miasta: Beit Jala, Abu Dis i Ma'ale Adummim, Mevasseret Syjon, Ramallah czy Giv'at Ze'ev.

Hotele

      W Jerozolimie roi się od wielkich i luksusowych hoteli, ale ich ceny szokują nawet zamożnych turystów. Lepiej, zatem skorzystać z turystycznych małych hoteli lub hosteli czy też tzw. kibuców, niewielkich domków położonych zazwyczaj wśród zieleni.

Kuchnia

      Współczesna kuchnia izraelska jest mieszanką różnych kuchni świata. W samej Jerozolimie dominuje raczej koszerna kuchnia żydowska. Dla turystów atrakcją kulinarną jest ryba św. Piotra, ziołowe pieczywo i izraelskie wina, słynące jako jedne z lepszych na świecie. Wśród słodkości powodzeniem cieszą się baklawa, katajef i chałwa. Koniecznie trzeba pamiętać, że w piątek po południu zaczyna się szabat i trwa do zachodu słońca w sobotę, a w tym czasie zamykane są restauracje i nie kursuje większość transportu publicznego.